“Möhtəşəm insanların həyatı” kütləvi auditoriya üçün nəzərdə tutulmuş bədii və bioqrafik kitablar seriyasıdır. İlk dəfə 1890-1924-cü illərdə F. F. Pavlenkovun nəşriyyatı tərəfindən eyni adla nəşr edilmişdir (cəmi iki yüz tərcümeyi-hal nəşr edilmişdir, 1900-cü ildən sonra yalnız təkrar nəşrlər olmuşdur). O vaxtdan bəri nəşri canlandırmaq üçün dəfələrlə cəhdlər edildi, lakin buna yalnız Maksim Qorki müvəffəq oldu: Yenidən başlayan seriya 1933-1938-ci illərdə Jurnal və Qəzet Assosiasiyası tərəfindən birdən nömrələnərək nəşr olundu. 1938-ci ildən sonra seriya «Gənc Qvardiya» nəşriyyatı tərəfindən buraxılış nömrələri ilə davam etdirildi; 2001-ci ildən bəri nömrələmə ikiqat oldu (Pavlenkovun nəşrləri nəzərə alınmaqla). 2010-cu ilə qədər buraxılışların ümumi sayı min beş yüz, seriyanın ümumi tirajı isə yüz milyon nüsxəni keçir. Dağıstanlılar birbaşa “Möhtəşəm insanların həyatı”seriyası ilə əlaqəlidirlər. Seriyadakı kitabların müəllifləri arasında iki, haqqında kitabların yazıldığı şəxsiyyətlər arasında isə dörd dağıstanlı var.
Gözəl sovet, rus, dağıstan və lak şairi Effendi Mansuroviç Kapiyev bu silsilənin bir hissəsi kimi haqqında kitab yazılmış ilk Dağıstanlıdır. 249 səhifə və 65 min tirajla tərcümeyi-halı 1970-ci ildə “Gənc Qvardiya” nəşriyyatı tərəfindən nəşr edilmişdir. Müəllif Marietta Çudakova idi. Effendi Mansuroviç Kapiyev (1909-1944) — Dağıstan sovet nasiri, ədəbiyyatşünas, publisist, şair, tərcüməçi, rus, lak və kumuk dillərində yazıb. Əslən Lak rayonunun Qumux kəndindəndir (o vaxtkı Kazımux rayonu). Dağıstanın ən istedadlı və məhsuldar yazıçılarından biri olub. Effendi Mansuroviç — 1-ci ÜmumDağıstan Yazıçılar Konqresinin (1934) təşkilatçısı və bütün Dağıstan yazıçılarının, şairlərinin və dramaturqlarının ilk toplusunun tərtibçisi olub. Həyat yoldaşı — Dağıstanın xalq şairəsi Natalya Vladimirovna Kapiyeva.
Marietta Omarovna Çudakova (qız soyadı — Xan-Maqomedova; 1937-2021) — sovet və rus ədəbiyyatşünası, ədəbiyyat tarixçisi, mətnşünas, filologiya elmləri doktoru. Yazıçı və memuarist, ictimai xadim, müəllim kimi də tanınır. Qardaşı Səlim (1928-2011) — sənətşünaslıq doktoru (1968), Rusiya Rəssamlıq Akademiyasının fəxri üzvü, Rusiya Memarlıq və İnşaat Elmləri Akademiyasının və Moskva Beynəlxalq Memarlıq Akademiyasının akademiki, iki dəfə Dövlət Mükafatı laureatıdır. Memarlıq Mükafatı (1996 və 2002). Ata əcdadları — əslən Xiv rayonunun Kandıq kəndindəndir.
Bioqrafiyası “Möhtəşəm insanların həyatı “seriyasına daxil edilmiş ikinci dağıstanlı məşhur İmam Şamilimizdir. Onun tərcümeyi-halı 248 səhifə həcmində (2018-ci ildə — 400 səhifə) ümumi tirajı 20 min nüsxədən çox (ilk nəşri 2001-ci ildə çap olunub) . 2001-ci ildən 2018-ci ilə qədər 5 nəşr edilmişdir. Kitabın müəllifi Şapi Kazıyevdir. Şamil (1797-1871) — Şimali Qafqaz milli-azadlıq müqavimətinin lideri, 1834-cü ildə Qərbi Dağıstan və Çeçenistan dağlıqlarını birləşdirdiyi teokratik dövlət olan Şimali Qafqaz İmamlığının imamı kimi tanınıb. Əslən Untsukul rayonunun Gimri kəndindəndir. Şimali Qafqaz xalqlarının Milli Qəhrəmanıdır. Şapi Maqomedoviç Kaziyev (1956-2020) — sovet, rus yazıçısı, nasir, şair, publisist, dramaturq, tarixçi olub. Əslən Xunzax rayonunun Obod kəndindəndir. Onun 30-a yaxın pyesi Moskva və Dağıstan teatrlarında tamaşaya qoyulub. 1989-cu ildən Rusiya Federasiyası Yazıçılar Birliyinin üzvüdür. Dağıstan Dövlət Mükafatı laureatı. Dağıstanın xalq yazıçısı (2016).
1812-ci il Vətən Müharibəsi Qəhrəmanı, əfsanəvi həmyerlimiz Pyotr Baqration tərcümeyi-halı “Möhtəşəm insanların həyatı”seriyasına daxil edilmiş üçüncü Dağıstanlı oldu. Müəllifi Yevgeni Anisimovdur. Həcmi 882 səhifə, ümumi tirajı 11 min nüsxə olan kitab 2009-cu ildə işıq üzü görüb. 2011-ci ildə əlavə 822 nüsxə çapa buraxıldı. Şahzadə Pyotr İvanoviç Baqration (1765-1812) — rus piyada generalı, Yeger alayının xilasedici qvardiyasının rəisi, 1812-ci il Vətən Müharibəsinin əvvəlində 2-ci Qərb Ordusunun baş komandanı olub. Borodino döyüşü zamanı aldığı yaralardan ölüb. Əslən Kizlyar şəhərindəndir. Müqəddəs Apostol Andrey Pervozvannı ordeninin Kavaleri (1809). O, A. V. Suvorovun tələbəsi olub.
Yevgeni Viktoroviç Anisimov (1947-ci il təvəllüdlü) — sovet və rus tarixçisi. Tarix elmləri doktoru, professor, Rusiya Elmlər Akademiyasının Sankt-Peterburq Tarix İnstitutunun baş elmi işçisi vəzifəsində çalışan professor, Milli Tədqiqat Universiteti Ali İqtisadiyyat Məktəbinin (Sankt-Peterburq filialı) Tarix şöbəsinin elmi direktoru, Sankt-Peterburqdakı Avropa Universitetinin professoru, Rəssamlıq, Heykəltəraşlıq və Memarlıq İnstitutunun professoru. İ.E.Repin adına Rusiya Rəssamlıq Akademiyasının professoru . Rusiya Federasiyası Hökumətinin mədəniyyət sahəsində mükafatı laureatı (2014).
2018-ci ildə dağıstanlılar haqqında daha bir bioqrafik kitab 447 səhifəlik 2000 nüsxə tirajla nəşr olunub. Bu, bizim görkəmli şairimiz Rəsul Həmzətovdur. Müəllifi Şapi Kazıyevdir.
Rəsul Həmzətoviç Həmzətov (1923-2003) — sovet şairi, nasir, publisist, sovet və rus ictimai-siyasi xadimi, tərcüməçi. Sosialist Əməyi Qəhrəmanı(1974).
Dağıstan MSSR xalq şairi (1959), Dağıstan Respublikasının əməkdar artisti (2003), III dərəcəli Stalin (1952), Lenin (1963) və M.Qorki adına RSFSR (1980) mükafatları. Müqəddəs Apostol Andrey Pervozvannı ordeninin Kavaleri (2003) və dörd Lenin ordeni (1960, 1973, 1974, 1983) mükafatçısı. Rəsul Həmzətov Xunzax rayonunun Tsada kəndindəndir. Rusiya prezidentinin fərmanı ilə 2023-cü il Rusiyada Rəsul Həmzətov ili elan edilib.
S.Мящяммядов
