Qafqaz döyüşü Böyük Vətən Müharibəsinin ən böyük döyüşlərindən biridir. Onun haqqında nə bilirik? Döyüş demək olar ki, 450 gün — 1942-ci il iyulun 25-dən 1943-cü il oktyabrın 9-dək davam etdi. Əməliyyat «Edelveys» adlanırdı — düşmən Rostovdan cənub və cənub-şərqdə sovet qoşunlarını mühasirəyə almağı və məhv etməyi və Şimali Qafqazı ələ keçirməyi planlaşdırırdı. Düşmən Zaqafqaziyada irəliləyişlə Qara dəniz donanmasının əsaslarını iflic etməyə, Qara dənizdə tam üstünlük əldə etməyə və Yaxın və Orta Şərqə hücum üçün ilkin şərait yaratmağa ümid edirdi. Belə irimiqyaslı problemləri həll etmək üçün Alman komandanlığı qrupları yüksək döyüş effektivliyinə malik olan “A” qrupunu Qafqaz istiqamətində cəmləşdirdi. Qafqaz uğrunda döyüşdə faşist Almaniyasından başqa SSRİ-yə Rumıniya və Slovakiya da müqavimət göstərirdi. Mozdok, Tuapse yaxınlığında və Baş Qafqaz silsiləsi aşırımlarında gedən döyüşlərdə sovet qoşunları düşmənin hücum impulsunun qarşısını aldı və əks hücuma keçmək üçün ilkin şərait yaratdı. Əmək şücaətini müdafiə tikililəri quran Şimali Qafqaz əhalisi və qoşunların fasiləsiz yerdəyişməsini, yaralıların və texnikanın çıxarılmasını təmin edən dəmiryolçular göstərmişlər. Həmçinin Dağıstan ərazisində regionumuzun böyük vətənpərvərlik ənənələrinin davamçısına çevriləcək “Xəzər” könüllü batalyonu yaradılır.
14 uzun ay ərzində hər cığır, dərə, aşırım, hər metr torpaq uğrunda şiddətli, yorucu döyüşlər getdi. Yüz minlərlə dağıstanlı döyüş meydanlarında mərdliklə vuruşaraq arxa cəbhədə fədakarlıqla çalışaraq cəbhəni silah-sursatvə ərzaqla təmin etmiş, Böyük Qələbənin yaxınlaşmasına öz töhfələrini vermişlər. Onlar öz doğma yurdlarını, həqiqəti, ədaləti qoruduqları üçün sağ qaldılar, yəni ruhən daha güclü, daha cəsur, daha güclü idilər. 1942-ci ilin avqustunda faşistlərə qarşı döyüşmək üçün Mozdokdan Berlinə qədər şərəfli döyüş yolu keçən 91-ci Qırmızı Bayraqlı Atıcı Diviziyası və ayrıca Dağıstan könüllü süvari eskadronu yaradıldı. O illərin hadisələri ölkənin hər yerindən rus hərbçilərinin və könüllülərinin yenidən başını qaldırmış nasizmə qarşı çiyin-çiyinə dayandığı, Rusiyanın rifahı naminə qarşıya qoyulan bütün vəzifələri layiqincə yerinə yetirdiyi indiki çətin dövrlərlə səsləşir.
Nasistlərin Vladiqafqazı, sonra isə Qroznı, Mahaçqala, Bakını ələ keçirmək və daha sonra Zaqafqaziya vasitəsilə Yaxın Şərqə çıxış planları qeyd-şərtsiz darmadağın edildi. Həmin çətin döyüşlərdə bir milyondan çox sovet əsgəri həlak oldu. Qafqaz müdafiəçilərinin şücaətləri sovet xalqı və hökuməti tərəfindən yüksək qiymətləndirilmişdir. “Qafqazın müdafiəsinə görə” medalı təsis edildi, bu medal Qafqaz uğrunda döyüşlərin bir çox iştirakçılarına və arxa cəbhə işçilərinə verildi.
«Kəsilmiş qısa taleləri sağalmamış yara kimi bizimlə həmişə rezonans doğuracaq atalarımızın, babalarımızın və ulu babalarımızın şücaətləri üzərində zamanın gücü yoxdur”, — Sergey Melikov “Qafqaz uğrunda döyüş” sərgisini açır. Respublika rəhbəri vurğulayıb ki, bu hadisə çoxdan digər irimiqyaslı döyüşlərin — Stalinqrad və Kursk döyüşlərinin kölgəsində qalıb, lakin bu gün onun əhəmiyyəti yenidən nəzərdən keçirilir. “Hitler üçün regionun ələ keçirilməsi prioritetlərdən biri idi: Vermaxta yanacaq və ərzaq lazım idi və düşmən bütün bunları Qafqaz torpağında əldə etməyə ümid edirdi. Uzun 14 ay ərzində çöllərdə, dağlarda, dənizdə və şəhərlərdə şiddətli döyüşlər getdi. Cəbhə xətti min kilometr uzunluğunda və dərin idi. Minlərlə cəsur Vətən müdafiəçisi, o cümlədən dağıstanlılar Novorossiysk və Malqobek uğrunda, Mozdok, Orconikidze və Tuapse yaxınlığında, Baş Qafqaz silsiləsi aşırımlarında və Elxotov qapısından o tərəfdə gedən döyüşlərdə öz adlarını sönməz şöhrətlə örtdülər”, — deyə xatırladıb. Regionun rəhbəri Sergey Melikov əlavə edib ki, bu gün Rusiya hərbçiləri növbəti dəfə başını qaldıran nasizmə qarşı çiyin-çiyinə dayanır. “Dağıstanlı hərbçilərimiz xüsusi hərbi əməliyyat zonasında göstərdikləri şücaətlərlə sübut edir ki, onların əcdadlarının şücaətləri unudulmur, Vətən müdafiəçilərinin şücaəti və mərdliyi nəsillərin yaddaşında qalacaq”, — deyə respublikanın başçısı bildirib.
Oktyabrın 9-da faşist qoşunlarının Qafqaz uğrunda döyüşdə məğlubiyyətindən düz 80 il keçir. Döyüş Leninqradın 900 günlük müdafiəsindən sonra Böyük Vətən Müharibəsində ikinci ən uzun döyüş idi. Döyüş 442 gün — 1942-ci il iyulun 25-dən 1943-cü il oktyabrın 9-dək davam edib. “Hörmətli veteranlar! Hörmətli Dağıstan Respublikasının sakinləri! Hər günü hər cür şücaət və qəhrəmanlıq təzahürlərindən ibarət olan Qafqaz döyüşü Böyük Vətən Müharibəsi illərində köklü dönüşün yaradılmasında və başa çatdırılmasında böyük rol oynamışdır. Qaliblərə böyük borcumuz var. Onların mərdliyi, şücaəti və mətanəti əsl vətənpərvərlik və Vətənə fədakar məhəbbət nümunəsidir. Əminəm ki, Vətən tarixindəki o mühüm günlərin və soydaşlarımızın böyük şücaətinin xatirəsi nəsildən-nəslə ötürüləcək, çoxmillətli Dağıstan və bütün Şimali Qafqaz xalqlarının birləşməsinə kömək edəcək və bizi ruhlandıracaqdır. Qafqaz uğrunda döyüşlərdə iştirak etmiş əziz veteranlarımızın ruhu qarşısında baş əyirik.Bunlar: İnçilov Qadji Maqomedoviç, Kazıxanov İlyas Batırxanoviç, Petruxin Yuri Antonoviç, Reizova Qalina Saviçna, Saxnina Nina İvanovnadır. Biz sizinlə fəxr edirik, igidliyiniz, mətanətiniz qarşısında baş əyirik və bu irsi gənclərə ötürməklə əhdlərimizə sadiq qalacağıq.
Vətən naminə yeni nailiyyətlər əldə etmək üçün vuruşan əsgərlərimizin qarşısında baş əyirəm! Döyüşdə həlak olanların əbədi xatirəsi yaddaşlardan silinməyəcək. Veteranlara və bütün həmvətənlərimizə cansağlığı, firavanlıq və başları üstündə dinc səma arzulayıram!”
Salixova S.
