“Əfqan müharibəsi Kremlin o vaxtkı ağalarınındəhşətli hərbi—siyasi səhv hesablanmasıdır. Bununlabelə, orada, Əfqan cəhənnəmində əsgərlərimizinqəhrəmanlığını heç kim aşağılamaz. Və heç kim və heç nə unudula bilməz. Unutmamaq üçün insanbilməli və xatırlamalıdır. Tarixi unudulmağa imkanverməməliyik!
Bu il sovet qoşunlarının Əfqanıstanдан çıxarılmasının30-cu ildönümüdür. Bu münasibətlə də bir çox təhsilmüəssisələrində tədbirlər keçirilmışdir.Fevralın 17-N.Gəncəvi adına 6№ saylı orta məktəbdə də ənənə saxlanılaraq maraqlı və məzmunlu məktəbdənxarıctədbir keçirilmişdir.Tədbiri hazırlayan məktəbin tarix müəllimləri Aslanova Seyid Mayidə Seyid İslamovna və Zamanova Gülmirə Abdullayevna haqlı olaraq qeyd etdilər ki,təəssüflər olsun ki, tarix kitablarında Əfqanıstan müharibəsi hadisələri hələ də kifayət qədər təsvir olunmur.Tədbiri giriş sözü ilə açan Gülmirə Abdullayevna dedi: “Bu gün biz Vətən qarşısında borcunu yerinə yetirərək müharibənin dəhşətindən sağ çıxanları yad edirik! Onların qarşısında baş əyirik”Sonra bir dəqiqəlik sükutla qəhrəmanların əziz xatirəsi yad edildi.Şagirdlərin ifasında səslənən şeirlər,mahnılar,ekranda nümayiş olunan müharibə kadrları heç kəsi biganə qoymadı.Sanki Əfqan müharibəsinin dəhşətlərini yenidən bir anlıq yaşadıq.
Ola bilsin ki, yer üzündə elə bir vaxt olmayacaq ki, “əsgər” sözü lazımsız və yad olsun. Planetimizdə müharibələr qədim zamanlardan dayanmayıb. Müharibə yolu isə həmişə dəhşətlidir. Biz tez-tez Böyük Vətən Müharibəsindəki qələbədən danışırıq, o dəhşətli günləri xatırlayırıq, amma təəssüf ki, başqa bir müharibənin — Əfqanıstan müharibəsinin olduğunu unuduruq.
Heç kim tərəfindən elan edilməmiş, qəhrəmanlıq və faciəvi, Böyük Vətən Müharibəsindən 2 dəfə uzun olan Əfqanıstan müharibəsi. Baxmayaraq ki, bu müharibə Vətənimizin tarixində mühüm rol oynamışdır.
Tarixi bilmək lazımdır, çünki keçmişi bilməyənlər bəşəriyyətin buraxdığı səhvləri təkrarlamağa məhkumdurlar.
“ Bu gün bu müharibə haqqında danışacağıq”-deyə şagirdlər sözə başlayırlar:
Qoşunların Əfqanıstandan çıxarılmasından xoşbəxtik,
Sevimli ölkənizin hərbi şöhrət günü mübarək,
Bu gün biz yenə yorulmadan deyirik:
Kədər olmasın, müharibəyə ehtiyac olmasın.
Və biz hərbi veteranlara hörmət edirik,
Və müharibədə həlak olanları xatırlayın,
Və inanırıq ki, yalnız sülh olacaq,
Və pislik artıq bizdən kənar keçəcək …
9-cu sinif şagirdlərinin dilindən bir daha Əfqan müharibəsinin bəzi acı həqiqətlərini eşidirik,təəssüflənirik:
1979-cu il. Böyük Vətən müharibəsinin yaylım atəşləri çoxdan sönmüşdür. Rusiya torpağında sülh, sükut və əmin-amanlıq hökm sürürdü. Şəhərlər və kəndlər bərpa olunub. Dəhşətli müharibənin yandırdığı insanların üzündə nəhayət təbəssüm yaranmışdı Yeni nəsil gənclər isə gözəl gələcək haqqında düşünür, dinc peşələr seçirdilər. Ancaq cəmi bir neçə onilliklər keçdi və dilimizdə qaranlıq, lakin çox faciəli bir ifadə yarandı: “lokal münaqişə”, yəni iki və ya daha çox dövlət arasında hərbi əməliyyatlar.
Və daha bir dəhşətli konsepsiya: Əfqanıstandan ölən əsgərlərin gətirildiyi”yük-200” adlanan sink tabutlar.Və yenə də həyat və ölüm, sevgi və nifrət bizim reallığımızda bir-biri ilə sıx bağlıdır.
Əfqan müharibəsi… Qəhrəmanlıq və faciəvi təkcə obelisklərə görə yox, Vətən müharibəsindən iki dəfə uzun sürdü. Heç kim və heç kəs tərəfindən elan edilməmiş, dərin düşüncə tələb edən, suallara cavab tələb edən: nə baş verdi? Olduğu kimi? Niyə hər şey oldu?
Sovet İttifaqı üçün Əfqanıstan birinci dərəcəli qonşu idi. Sərhəd Türkmənistan SSR, Tacikistan SSR və Özbəkistan SSR-dən keçirdi. Paytaxtı Kabildir. İkinci Dünya Müharibəsindən sonra neytral dövlət statusuna malik Əfqanıstan faktiki olaraq sovet təsir dairəsində idi. Əməkdaşlıq yaxın idi. Çoxlu sayda mütəxəssis daimi olaraq ölkədə idi və çoxlu əfqanlı tələbələr sovet universitetlərində təhsil alırdı.
1978-ci ilin martında Əfqanıstanda qiyam baş verdi. Ölkədə sosializm qurmağa çalışan Əfqanıstan Xalq Demokratik Partiyasının lideri Tarakinin başçılığı ilə bir qrup zabit hakimiyyətə gəldi. Çətin idi. Taraki Sovet İttifaqından hərbi yardım istədi. Və məsələyə Siyasi Büro baxdı.O zaman Brejnev imtinanı belə əsaslandırmışdı: “Qoşunlarımızın Əfqanıstanda iştirakı təkcə bizə deyil, hər şeydən əvvəl onlara zərər verə bilər”.
1979-cu il sentyabrın 14-də Əfqanıstan hökumətinin üzvü Amin Nur Məhəmməd Tarakiyə sui-qəsd etməyə cəhd etdi. Taraki vəzifəsindən azad edildi, həbs olundu və boğularaq öldürüldü. Dövlətin başında amerikapərəst Hafizulə Amin dayanırdı.
Aminin hakimiyyəti ələ keçirməsindən, habelə NATO-nun Avropada Amerika raket sistemlərini yerləşdirmək qərarına gəlməsindən və Əfqanıstandan SSRİ-yə qarşı hərbi baza kimi istifadə etmək niyyətindən sonra 1979-cu il dekabrın əvvəlində Brejnevin iştirakı ilə keçirilən görüşdə Andropov, Ustinov, Qromıko, qoşunlarımızı yalnız bir məqsədlə göndərmək qərara alındı - Amini devirmək və hakimiyyəti Babrak Karmalın başçılıq etdiyi Respublikaçılara ötürmək.
1979-cu il dekabrın 25-də Moskva vaxtı ilə saat 15.00-da hərbi nəqliyyat təyyarələri ilə qoşunlar Kabil və Baqrama endirildi. Sovet qoşunları Əfqanıstana daxil oldu. Nə qədər? Bu suala heç kim cavab verə bilməz! Və müharibə 9 il 10 ay davam etdi…
Lakin sovet qoşunlarının Əfqanıstana daxil olması bizim rəhbərliyin ümid etdiyi müxalifətin hakim demokratik rejimə qarşı silahlı müqavimətinin azalmasına səbəb olmadı. Milislər — dushmanlar on nəfərdən bir neçə min nəfərə qədər olan dəstələr yaratdılar. Onlar təcrübəli, güclü döyüşçülər idi. Dushman dəstələrinin fəaliyyəti xarici havadarlar — Pakistan və ABŞ tərəfindən səxavətlə ödənildi.
Yaxşı, bizim əsgərlər, demək olar ki, hələ sütül oğlanlar, “döyüş elmini” elə yerindəcə, müharibə vaxtı keçməli idilər. Qeyri-adi qızmar iqlim, soyuq yüksəkliklər və isti səhralar, partizan döyüşünün ən çətin şəraiti, hər hansı bir daşın, kolun, evin arxasında silahlı düşmənin dayana bildiyi şərait — beynəlmiləlçi əsgərlərimizin döyüşdüyü şərait belə idi.
Təəssüf ki, biz yaşaya, işləyə, sevə bildik. Ancaq başqalarına qayıtmaq qismət olmadı. Və ölümsüzlüyün başlandığı xətti aşaraq əbədi olaraq on doqquz yaşında qaldılar.
Əfqanıstanda oğullarını itirən anaların kədəri ölçülə bilməz, heç nə ilə müqayisə oluna bilməz. Neçə illər keçib, fikirləri orda, oğullarının yanındadır. Və yalnız bir ümid: Müharibə olmasın, analar balalarını dəfn etməsin.
Əfqan müharibəsinin bir xüsusiyyəti yerli əhalinin kütləvi və səmimi dindarlığı idi. Şərq adət-ənənələri və dini fanatizm mücahidlərin bütün davranışlarında özünü göstərirdi: onun cəsədini öldürmək və ona təcavüz etmək xüsusi şücaət sayılırdı. Onlar üçün rus əsgərləri müqəddəs inancın düşməni idi və onlarla müharibə Allahın xeyir-duasını alaraq müqəddəs sayılırdı.
Sovet qoşunlarının Əfqanıstana daxil olması məğlub və ümidsiz bir iş idi. Lakin Sovet rəhbərliyinin uzaqgörənliyinin əvəzini əsgərlər, zabitlər, onların övladları, anaları ödəməli oldu.
Müharibədə elə qanunlar var ki, “əmrlər müzakirə olunmur, yerinə yetirilməlidir”.
Nəhayət 1989-cu il fevralın 15-də Sovet qoşunlarının Əfqanıstandan çıxarılması başa çatdı — ölkəmizin və bütün dünyanın çoxdan gözlədiyi hadisə.
Qəhrəmanlıq və faciəli Əfqanıstan müharibəsi beləcə başa çatdı. Budur onun nəticələri:
15 051 adam itirdik, ümumilikdə 49985 əsgər və zabit yaralanıb.
6 min 759 nəfər əlil olub. 1. 312 min insan itkin düşüb.
Amma bu müharibə hələ uzun müddət xalqın yaddaşında yaşayacaq, çünki onun tarixi əsgərlərin qanı və anaların göz yaşları, qalay ulduzlu obelisklər və cəbhə küləyi ilə həyatımıza qopan nəğmələrlə yazılıb. Bu müharibə isə ondan çıxan, od-odda yandırılmış, cəbhəçiliyin, mənəviyyat dərslərinin alındığı nəslin qəlbində əbədi olaraq qalacaqdır.
Düz 28 il əvvəl, 1989-cu il fevralın 15-də Əfqanıstan müharibəsi başa çatıb. SSRİ dövlət sərhədinin Amudərya üzərindən körpüdən keçən şərti xəttini sonuncu əsgərimiz keçdi. Bu, general-leytenant Boris Qromov idi. Sovet qoşunlarının məhdud kontingentinin Əfqanıstandan çıxarılması başa çatıb
Qeyd etmək vacibdir ki, indi Vətənimizin Amerika istismarından, Qərb mədəniyyətindən, deqradasiyasından, nasizmdən azad olmaq üçün eyni dərəcədə mühüm döyüş gedir.
Beləliklə, belə bir qənaətə gəlmək olar ki, Əfqanıstan müharibəsi rus əsgərinin ən yaxşı keyfiyyətlərini — yoldaşlıq, qarşılıqlı yardım, mərdlik, qəhrəmanlıq, dərin vətənpərvərlik hissini nümayiş etdirdi.
Əsl vətənpərvər Vətənini hansısa fayda verdiyinə görə yox, Vətəni olduğuna görə sevir.
Bəli, elə tədbirin də əsas məqsədi şagirdlərdə vətənpərvərlik hissini tərbiyə etməyə yönəlmişdi.Tədbirin sonunda şagirdlərin qətiyyətliçıxışlarını çox maraqla dinləyən qonağa,Əfqan müharibəsinin iştirakçısı,bütün bu ağrı-acıları öz gözü ilə görən Xamutayev Nizami Bayramoviçəverildi.O,Əfqan müharibəsi haqqında təəssüratlarını şagirdlərlə bölüşdü.
Sonra söz məktəbin direktoru Məmmədova İndira Zöhrabovnaya verildi.İndira Zöhrabovna qonağa öz adından və məktəbin kollektivi adından vaxt ayırıb tədbirə gəldiyi üçün təşəkkürünü bildirdi.
Yeri gəlmişkən,bu maraqlı tədbiri hazırlayıb ərsəyə gətirən N.Gəncəvi adına №6 saylı orta məktəbin çox fəal və bacarıqlı tarix müəllimi,Rusiya Federasiyasının “Ən yaxşı müəllimi”fəxri adına layiq görülən Aslanova Seyid Mayidə Seyid İslamovnaya və gənc.istedadlı tarix müəllimi Zamanova Gülmirə Abdullayevnaya təşəkkür edirik! Arzu edirik ki,övladlarınız,qohumlarınız,dostlarınız heç vaxt müharibə görməsin və bilməsin!Qoy hər kəs sülh və əminamanlıq içində yaşasın!
Mirhəmidova S.V
