Alimlərin fikrincə, ötən ilin sonunda Dağıstanda suitilərin kütləvi şəkildə ölümünə səbəb qağayılar və zibilliklər olub. Qırmızı Kitaba düşən növlərin nəsli kəsilməkdən, bölgənin ekologiyasını fəlakətdən necə xilas etmək olar? Bu barədə “MIR 24” telekanalı Cənubi Federal Universitetinin Biologiya və Biotexnologiyalar Akademiyasının Zoologiyakafedrasının dosenti Timofey Barabaşinlə danışıb.
2022-ci il dekabrın əvvəlində Dağıstanın Təbii Sərvətlər Nazirliyi Xəzər dənizinin sahillərində tapılan 2500 ölü Qırmızı Kitab suitilərinin olduğunu elan etdi. Onların ölümlərinin zibilliklərlə, qağayılarla əlaqəsi necədir?
— Bildiyimə görə, hazırda “Qırmızı kitab”a düşmüşXəzər suitilərinin belə kütləvi şəkildə tələf olmasının səbəblərinin müəyyənləşdirilməsi istiqamətində işaparılır. Qağayılar və zibilxanalarla bağlı hekayə isə üzərində işlənən versiyalardan sadəcə biridir. Bildiyimə görə, bu hələ yekun qərar deyil və mən bilirəm ki, Rosprirodnadzordan, Elmlər Akademiyasından və Ümumrusiya Balıqçılıq və Okeanologiya İnstitutundan olan həmkarlar buproblem üzərində işləyirlər. Və mənə elə gəlir ki, Dağıstanda yalnız belə bir vəziyyətin suitilərin kütləvi ölümünə səbəb olduğunu birmənalı söyləmək hələ tezdir.
Əgər həqiqətən də səbəb budursa, qağayılar, zibillər, suitilər bir-birinə necə bağlıdır?
— Deməliyəm ki, istənilən quş həm quşların özləri, həm də digər heyvan növləri və insanlar üçün təhlükəli olanmüəyyən növ virus xəstəliklərinin həm daşıyıcısı, həm də ehtiyatıdır. Ümumiyyətlə, ötən əsrin 70-80-ciillərindən məlum olub ki, köçəri quşlar müxtəlif xəstəliklər və viruslar, o cümlədən qrip virusu daşıyır. İndi bizə daha aydın oldu ki, müxtəlif viruslar insanmühitinə necə daxil olur, aktiv şəkildə çoxalmağabaşlayır, növlərarası maneəni keçərək pandemiyanın səbəbinə çevrilir. Uzağa getməyə ehtiyac yoxdur, hamımız koronavirusumuzu çox yaxşı xatırlayırıq. Bu, virusların bir heyvan növündən digərinə keçməyə başladığı anlardan biridir.
Buna görə də quşlar yarasalarla birlikdə həmişə müxtəlif virus xəstəliklərinin daşıyıcısı və sığınacaq yeri olublar. Bu vəziyyətdə yeni heç nə baş verməyib. Poliqonlara gəlincə, təbii ki, onlar ilk növbədə, xüsusilə Dağıstanda qışlayan quş növlərinin toplandığı yerlərdir. Quşlar şimal bölgələrindən, çoxlu saydamüxtəlif quşlardan qışlamaq üçün oraya uçur. Və quşlar arasında viral materialların mübadiləsi var. Bu, kifayət qədər aşkar məqamdır, həmişə olub və olur. Buvəziyyətdə, hər hansı bir epizootiyanın inkişafı olmasa, zibilxanalar quşlar üçün faydalı ola bilər. Quş qripiquşçuluğa, ev təsərrüfatına və quşçuluğa təsir edən çoxciddi amil ola bilər. Axı bütöv zavodlar quş qripiyoluxduğuna görə mal-qaranı bağlayıb məhv etməli oldular. Bu proqramın mütləq öz yeri var.
Bunun möhürlərlə necə əlaqəsi var? Hakimiyyətin qərarı olana qədər bunu müzakirə etməyək. Məncə, buhaqda danışmaq hələ tezdir.
Bir neçə gün sonra çimərlikdə Oasis adı ilə daha səkkiz ölü suiti tapıldı. Ümumiyyətlə, Dağıstanda xəstə ekoloji vəziyyət çoxdan məlumdur, lakin dənizə axançirkli kanalizasiya və eyni zibilliklər bu gün də aktuallığını qoruyur. Niyə bu problem həll oluna bilmir?
— Problemin kumulyativ təsiri var. İnsanlar çoxdan zibil atırlar. Böyük miqdarda plastik nisbətən yaxınlarda ortaya çıxdı. Və onun yığılması və emalı ilə bağlı problemlər artıq kəskinləşir. Əslində, vəbanın orta əsrlərdə baş verməsinin versiyalarından biri, o cümlədən küçələrdə siçovulların yetişdirdiyi çoxlu zibilin olması. Ekologiya hər şeylə bağlıdır. Zibil varsa, onu aktiv şəkildə istehlak edən heyvanlar var. Sonra bəzi xəstəliklərin ötürülməsi ilə bağlı hekayə başlayır.
Bir çox rayonlarda ekologiyanın hazırkı vəziyyətinə gəlincə, demək olar ki, müəyyən dəyişikliklər baş verir. Çox vaxt mənfi dəyişikliklər iqlim dəyişikliyi, suyun kəsilməsi ilə əlaqələndirilə bilər. Biz bilirik ki, məsələn, Volqanın suvarılması kəskin şəkildə dəyişir, bununla əlaqədar Xəzər dənizinin səviyyəsi dəyişir. Çox oxşar vəziyyət, hətta daha böyük dərəcədə Donda. Aşağı suda onun səviyyəsi kəskin şəkildə azalır. Bütün ekosistem dəyişir. Bəs bu dəyişikliklər bu və ya digər növlərə və ümumiyyətlə, regionun ekologiyasına, regionun ekosisteminin rifahına necə təsir edəcək? Burada biz ancaq münasibətləri başa düşə, baxa, müşahidə edə və axtara bilərik.
Yaxın gələcəkdə vəziyyət dəyişməsə, sizcə, bu regionu nə gözləyir?
— Poliqonlara və quşlara gəlincə, hər şey olduğu kimiqalsa, quş qripi viruslarının, məsələn, quşçuluqtəsərrüfatlarına ötürülməsi ilə bağlı vəziyyətlər belə olacaq.
Tərcümə edən: B. Pirməhəmmədov
