Budur — rəngarəng tərtibatlı və dərhal oxucunun diqqətini cəlb edən kiçik bir kitab- “Saniyat” poeması.Gənc qızın saf, fədakar sevgisindən bəhs edən poema. Mövzu bəşəriyyətin özünün mövcudluğu kimi qədimdir, həm də əbədi olaraq yenidir, hər dövrdə yeni səslənir. Biz çətin bir dövrdə yaşayırıq ki, dağıdıcı qüvvələr bəşəriyyətin mövcud olduğu uzun müddət ərzində formalaşdırdığı mənəvi həyatın ənənəvi əsaslarını sarsıtmağa çalışır. Ənənə və müasirlik. Bu iki sadə, lakin əsas anlayışın başa düşülməsinin sözlər üzərində sadə oyuna çevrildiyi xətt haradadır? Müasir insan bu sözlərin görünən antaqonizmini həll etmək üçün haradan dəstək tapa bilər? Bədii ədəbiyyatda deyilmi ki, bizə bu cür dəstəyin, belə anlayışın nümunələri verilir? Sivilizasiyanın ənənələri ilə yeni cərəyanlarının sintezi onda deyilmi, o zaman ki, keçmiş yalan dərk edilmiş azadlıq naminə təhrif olunmur, əksinə, İ.Kantın dediyi kimi “kateqorik imperativ”? özündə saxlayan yeni insanın ölçüsü kimi xidmət edir. “Saniyat” poemasının qəhrəmanı müasirliyin mənəvi keyfiyyətləri ilə ziddiyyət təşkil etmədiyi, ailə və milli həyat normalarının tərbiyə etdiyi müasir qızdır. Saniyat həm şəhər sakini, həm də qadın təmizliyi və namus ideallarını özündə saxlayan dağlı qadınıdır. İnsanın nə olması lazım olduğuna dair fikirlərinin saflığı ona sevdiyi insana olan hisslərində üzləşdiyi mənəvi böhranı dəf etməyə imkan verir. Bəziləri deyəcək: qəhrəman qadında müasir “şəhər mədəniyyətinə” yad bir növ köhnəlik var. Amma poemanın mahiyyəti budur. Qəhrəmanın ruhunun saflığı, əqidəsinə sədaqəti, hər cür yalana səbirsizliyi, hətta özünü doğrultmuş kimi, bizim “bəla çağımızda” gənc oxucunun xüsusi ehtiyac duyduğu idealı bizə göstərir. Safiyat Calğanskayanın poemasının mənəvi dəyəri də budur. Poemanın arxitektonikası da çox gözəl düşünülmüşdür. Müəllif sanki oxucunu əsərin bədii məkanına – addım-addım, müqəddimə və müqəddimə pillələri vasitəsilə təqdim edir. Kitabın ön sözündə Yelena Qovert tərəfindən düzgün qeyd edilmişdir: poemanın struktur müxtəlifliyi oxucunu povestə cəlb edir, süjet bükülmələrini açır və poemanın səhnəsini çəkir. Müəllifin doğma Dərbənd şəhərinin ab-havasının təsviri çox incə, çox lirik və tematik cəhətdən əsaslandırılmışdır. Bu sətirlərin müəllifi ilə söhbətində Safiyat Calğanskaya etiraf etdi: “Hazırda yeni şeirlər kitabı üzərində işləyirəm. İstərdim ki, bu, başqa bir şeir toplusu deyil, kitab olsun, böyük hərflə yazılmış kitab olsun. Mən həyata və dünyaya münasibətimi daha dolğun ifadə edə biləcəyim yeni bir forma tapmaq istəyirəm. Bu poetik kitabda ruhumu, arzu və hisslərimi, bağlılığımı, doğma yurdumla bağlılığımı üzə çıxarmaq istəyirəm. Bu kitabın mövzusu özüm, daxili dünyam, doğma yurdum və doğma Calğan kəndim olacaq. Bu yeni kitabın bütün sirlərini açmaq istəmirəm, amma demək istəyirəm ki, bu, yaradıcılığımda yeni bir mərhələ olacaq”. Cənubi Dağıstanın poetik qübbəsindəki bu yeni ulduz Safiyat Calğanskayaya bu planında uğurlar arzulayaq! Onun kitabının çıxmasını gözləyəcəyik. Və şeirlə bağlı söhbəti yekunlaşdıraraq demək istərdim ki, o, doğma yurdunu, doğma elini — ən maraqlı tarixi və mədəniyyətini qoruyan xalqını tərənnüm edəcək gələcək böyük şairin qüdrətli lirik səsini artıq hiss edir. Və özlərini böyük vətənləri Rusiyanın bir hissəsi kimi hiss edirlər.
Məqalənin müəllifi: Qafqaz Yazıçılar Klubunun üzvü, Rusiya Yazıçılar İttifaqının üzvü, şair, ədəbiyyatşünas Qriqori Adarov-Mahaçqala.
Məqaləni rus dilindən tərcümə etdi:Salixova S.