Bəzi mənbələrə görə, Tuti-Bikə 1751-ci ildə, digərlərinə görə isə 1753-cü ildə anadan olub. Bu qızın adı bir əfsanə ilə bağlıdır ki.Deyilənə görə o, atıcılıq yarışında iştirak edərək Dərbənd hakimi olmaq hüququ qazanıb.
Daha sonra Dağıstanın ən yaxşı atıcıları bu turnir üçün qədim şəhərə toplaşıblar. Həmin vaxt turniri Quba xanlığının hökmdarı Fətəli xan keçirirdi. Maska taxan döyüşçü qalib gəldi. Hökmdar qalibdən onu çıxarmağı tələb etdi. Orada olan hər kəs maskanın altında gözəl bir qadının üzünün gizləndiyini görəndə çox təəccübləndi. Fətəli xan Tuti-Bikəyə aşiq olur və onula evlənir.
O, Kaytaq Utsmiyasının utsmi Əmir-Həmzənin bacısı idi. Əmir –Həmzə bacısının Fətəli ilə ailə qurmasına çox sevinir. Bu, ona Dərbənd xanlığının bir neçə il əvvəl ona verilmiş həmin hissəsində daha möhkəm mövqe tutmaq imkanı verdi. Amma Əmir-Həmzə böyük şahmat oyununda özünə ən yaxın adamları belə piyada hesab edən Fətəli xanı kiçik hesab edirdi. Aralarında ədavət sonuncunun Əmir-Həmzə ilə bacısı Xədicə-bikənin evlənməsinə razılıq verməkdən imtina etdiyi andan başlayıb. Fətəli heç kimdən qorxmurdu, çünki o dövrdə ən güclü orduya sahib idi. Buna görə də bir müddət sonra o, Utsmi hərəkatının nümayəndələrini Dərbənddən qovdu və Dərbənd torpaqlarını Əmir-Həmzədən aldı.
Tuti-Bikə özü Dərbənddə idi və ərinin bütün dövlət tapşırıqlarını yerinə yetirirdi. Zaman keçdikcə o, taleyini qəbul etdi. Yeri gəlmişkən, o vaxt qız qadın mədrəsəsində yaxşı təhsil alırdı. O, onun kimi xana tabe olan yerli sakinlərə rəğbət bəsləyirdi. Məhz bu mehribanlığa görə dərbəndlilər ona aşiq olublar. Qeyd edək ki, şəhərdə vergi sistemi ədalətsiz idi. Bu, əhalinin mütləq tiranlıqla qarət edilməsi idi. Məsələ burasındadır ki, Fətəli muzdluluq prinsipi ilə ordu saxlayır və muzdlular özləri üçün yaxşı maaş tələb edirdilər. Fəth yürüşləri üçün döyüşçülərin sayını artırmaq lazım idi. Ordu yeni legionerlərlə doldurulduqda xan vergiləri sözün əsl mənasında şişirdi. Carçılar əhaliyə dedilər: “Səbr edin, Böyük Xan mərhəmətlidir.
O, hazırda gəzintidədir. Doğma Xanlığını zənginləşdirməyin yollarını axtarır. Tezliklə xəzinəmiz qızıl və gümüşlə dolacaq. Onda biz çox zəngin yaşayacağıq”. Amma bu çıxışlar insanları heç də yaxşı hiss etdirmədi. Tuti-Bikə hər şeyi başa düşdü, amma təəssüf ki, heç nə edə bilmədi.
Lakin Fətəli xan işğalçılıq yürüşlərini dayandırmadı. Tezliklə Bakı xanlığı, Naxçıvan xanlığı, sonra isə Şamaxı xanlığı onun ordusunun hücumu altına düşdü. Bu vaxt Əmir-Həmzə və digər qonşu dövlət qurumlarının rəhbərləri Fətəliyə nifrətlə baxırdılar. Hərbi uğurlarından sözün əsl mənasında sərxoş olan o, Quba xanlığına qarşı necə güclü ittifaq yaradıldığının fərqinə varmadı.
Bir müddət sonra Əmir-Həmzə və Tabasaran başçısı Rüstəm-Kadi böyük qüvvələrlə Quba xanlığına hücum etdilər. Samur çayını keçən Fətəli dərhal düşməni qarşılamaq üçün irəlilədi. 1774-cü ilin yayının əvvəlində Kevduşan düzündə böyük döyüş baş verdi. Nəticədə Fətəli sarsıdıcı məğlubiyyətə uğradı. Qoşunlarının qalıqları ilə kiçik Salyan şəhərinə (Azərbaycan) qaçdı. Əmir-Həmzə müttəfiqləri ilə birlikdə Quba xanlığını ələ keçirdi. Bundan sonra o vaxt onun bacısı Tuti-Bikənin artıq hökm sürdüyü Dərbəndi tutmaq qərara alındı. Bundan xəbər tutan bəzi zadəganlar gizli şəkildə qaçdılar: xarabalıqdan və qırğından qorxdular. Lakin Tuti-Bikə qəzəbli qardaşından qorxmurdu.
Dərbəndin müdafiəsinə özüm rəhbərlik etmək qərarına gəldim. Şəhərin təxminən 700 nəfərlik qarnizonu var idi. Əmir-Həmzə əvvəlcə hiylə ilə Dərbəndi ələ keçirməyə çalışdı. O, bacısına ərinin öldüyünü və onun cəsədini gətirdiyini deyir. Bundan sonra ondan şəhər darvazalarını açmağı xahiş etdi. Lakin Tuti-Bikə qardaşının məkrli xasiyyətini bildiyi üçün ona inanmadı. Və sonra o, şəhəri hücum ilə almağa qərar verdi. İgid qız şəxsən özü ilə döyüşçüləri sürüyərək qala divarlarına çıxdı. O, son nəfəsinə qədər şəhəri müdafiə etməyi əmr etdi. Qarnizona tərəf dönüb ucadan qışqırdı: “Ürəyimiz bizə bunu əmr etdiyi müddətcə mübarizə aparacağıq”.
Biz bir addım da geri çəkilməyəcəyik. — Biz təslim olmayacağıq! – döyüşçülər də yüksək səslə ona cavab verdilər. Qarnizonun rəisi Adji-bek də Tuti-Bikə sadiqliyinə əmin oldu. Dağıstan Statistika Komitəsinin katibi, 19-cu əsrin sonlarında Dərbənd tarixçisi Yevgeni İvanoviç Kozubski onu belə təsvir edir: “Utsmiyanın bacısı Fətəli xanın cəsarətli arvadı şəhəri qardaşından kişi möhkəmliyi ilə müdafiə etdi. O, qalaların üstündə aslan kimi dayanmışdı. Qala silahlarının atəşini özü idarə edirdi. Nəticədə döyüşçülər Utsmiyə qoşunlarını məğlub edərək onu Müşkür şəhərinə çəkilməyə məcbur etdilər. Cəsur Tuti-Bikə şəhəri belə xilas etdi”. Rus şərqşünası İlya Nikolayeviç Berezin qeyd etdi: «Bir vaxtlar qardaşı tərəfindən aldadılan cəsarətsiz Tuti-Bikə özünü son dərəcə cəsarətlə müdafiə etdi və Dərbəndi əri üçün xilas etdi.»
Məğlubiyyətə baxmayaraq, Əmir-Həmzə yenidən qoşun topladı və şəhərə hücum etmək üçün daha bir neçə cəhd etdi. Amma uğursuz. Son döyüşlərin birində həlak oldu.
Tuti-Bikə, onu gözləyən təhlükələrə baxmayaraq, rəqibi olsa da, qardaşının xatirəsini yad etmək üçün Kaytaq Utsmi rayonuna gəldi. Qardaşının ölümü onun üçün ağır zərbə oldu. O, heç vaxt bu böyük kədərdən sağ çıxa bilmədi. Tezliklə Tuti-Bikə xəstələndi və 1785-ci ildə öldü və Dərbənd şəhərinin əfsanəsinə çevrildi. Üç ildən sonra səkkizguşəli tikilidən ibarət məqbərə ucaldıldı. İçəridə dörd qəbir daşı var. Burada dəfn olunur: Tuti-Bikə, onun oğlu Əhməd xan, Fətəli xanın ikinci evliliyindən olan oğlu Həsən Xan və Həsən xanın həyat yoldaşı Nur Cahan.
